Çocuk edebiyatında karakter
05 Eylül 2021 - 10:08
Çocuklar için yazılan metinler de seçilen karakterlerin gerçek yaşamdan örnekler olmasını- önemsiyorum. Neden bunu önemsiyorum? Çünkü okuduğu kitapta/dergide/ metinde çevresindeki karakterlerin benzerini gören çocuk daha kolay özdeşim kurabilecektir onlarla. Karakter konusunu biraz daha derinleştirelim şimdi. Fatih Erdoğan der ki; “Kitaplarda işbirliği yapacağımız karakterlerin seçiminde sınır yoktur. Herkes ve her şey kitabın kahramanı olabilir. İnsan, hayvan, kadın, erkek, genç, yaşlı kalem, masa, kulak, ayak, herhangi bir giysi, ev, ağaç, sokak, taş parçası, ot, çiçek, arı, kelebek, bulut, rüzgâr, yıldız, yerküre, güneş, fasulye, karpuz, İngiliz anahtarı, şişe, kitap, şapka…” Nitekim son dönemde oldukça genişleyen resimli kitaplar yelpazesinde bunun örneklerini görüyoruz. Daha çok hayvanlar karakter/ kahraman/ tip olarak seçilse de diğer varlıkların da tercih edildiğini görüyoruz. Yeri gelmişken karakter-kahraman-tip ayrımını da ele alalım. TDK’ye göre; karakter, bir yapıtta duygu, tutku ve düşünce yönlerinden ele alınan kişidir. Benzer bir tanımı Ali Püsküllüoğlu da yapıyor. “Roman, öykü, oyun gibi bir yazınsal üründe duygu, düşünüş, davranış ve tutkuları yönünden işlenen kişidir.” Kahraman ise yine TDK’ye göre; “Roman, hikâye, tiyatro ve benzeri edebiyat türlerinde başından olaylar geçen kişidir.” Ve tip. Karakter ve kahramandan farklı olarak, günlük olağan yaşamda karşılaşılan sıradan insanların aksine bütün o kişilerde görülebilecek niteliklerden birini anlatma ve yansıtmada araç olarak seçilen kişidir. Yalnız, bu yansıtma abartılı bir yansıtma olacaktır. Kahraman yaratılırken, yazılan eserle olayı sürükleyecek olanın kahraman olduğu unutulmamalıdır. En önemli kişidir. Başkişi ya da temel kişi de denilebilir. Olaylar onun etrafında döner. Yazdığımız metinde yer alacak karakterleri çeşitli şekillerde tanıtabiliriz.
☛Dış görünüşü aracılığıyla,
☛Konuşma ve dil aracılığıyla,
☛Eylemler aracılığıyla,
☛Bağlantılar ve ilişkiler aracılığıyla
☛Yazarın ve çizerin gösterdikleri aracılığıyla
Karakteri tanıtırken ne tür bir karakter sunacağımızı da bilmeliyiz/ belirlemeliyiz. Kurgu içindeki karakterler şöyle de tanımlanabilir çünkü. Değişken karakter: Etraflıca tanıyabildiğimiz, çeşitli niteliklere sahip ve inandırıcılığı olan karakterdir. Düz karakter: Daha az gelişmiş bir karakterdir ve daha az özelliğe sahiptir. Devingen karakter: Öykü akışı içinde değişim gösteren karakterdir ve genellikle değişken karakterlerden oluşur. Durağan karakter: İnandırıcılık düzeyi yüksek olsa da öykü akışı içinde değişmeyen karakterdir. Karakterleri tanımlarken unutulmaması gereken bir nokta da karakterin sadece olaylardan etkilenen olmadığı, bazen olayların gelişmesini sağlayan karakterin yapısının olduğudur. Anlatıdaki hareketin merkezinde bulunmayan karakterin değişmesi ise pek muhtemel değildir. Sedat Sever, “çocuk edebiyatı okurunun özgüvenini geliştirecek, onu kahramanla özdeşim kurmaya itecek özellikler, kahramanın yaşamda karşılaştığı zorluklara karşı verdiği uğraşılar, sorunlara uygun çözümler oluşturma becerisidir. Kahramanın, çocuğun özdeşim kurabileceği, öykünebileceği özellikleri azaldıkça, çocuk-kitap etkileşimindeki verimin de düşme olasılığı yükselir” der. Bunun için de yinelemek gerekirse gerçek kahramanlar/karakterler yaratılmalı. Tercih edilecek isimler dahi çok önemli bu konuda. Çocuk/okur karakterle özdeşim kuramadığında kitaba giremeyecek, metni ilerletmeyecektir.
*Bu yazı Edebiyat Atölyesi Dergisi'nin kış sayısında yer almıştır.
