Öyküde nasıl karakter yaratılır?

Yazar-eleştirmen Fadime Uslu öyküde karakter yaratmanın inceliklerini Edebiyat Atölyesi Dergisi'ne yazdı

Fadime Uslu
Karakterlerimizi çalışırken, çalışmanın herhangi bir aşamasında kendimize şu soruyu sorabiliriz: Kişilerin davranışlarında, konuşma ve susma biçimlerinde, olayı yaşama tarzlarında, tercihlerinde, gözlem- dolayısıyla deneyimlerinde onları ne kadar, ne düzeyde yansıttım? Öyküde kişi, karakter olarak bir temsildir. Aynı zamanda temsilin ötesinde olan şeydir. Kişilerin davranışları; konuşma–susma biçimleri; başka öykü kişileriyle kurdukları iletişimdeki yönelimleri; tercihleri; gözlemleri onların kültürel yapısını, politik tavrını, insani duruşunu ortaya koyar. Öyküde kişinin karakteristik özelliklerini yansıtması için uygun koşulları oluşturmak gerekir. Kişinin olay/ durum karşısındaki duyarlığı böylece ortaya çıkar. Hikâyede kişilerin birbiriyle ilişkisini, mesafesini göstermek onları ve hikâyeyi canlandıracaktır. İşte bu noktada kişilerin dünya üzerinde yer kapladığı alan içindeki pozisyonu, onun yaşamla arasındaki boyutları kendiliğinden açıklanacaktır. Kişinin davranışlarını aktarırken ayrıntılar girer devreye. Meselenin bizden beklediği ayrıntıları işlevsel biçimde kullanmak etkiyi artırır. Ayrıntılar, derinleşebilme olanağını açan etkenlerden biridir. Etkili kullanıldığında küçük ayrıntılar ve gündelik hayatın sözcükleri, öyküde başlı başına birer felsefe haline gelebilir. Hikâyenin boyunduruğu altında kalmamak için hikâye anlatma ya da onu yorumlama baskısından kurtulmak gerekir. Hep aynı şeyi, aynı tonda, aynı biçimde söyleyip duruyorsa yazar, söylediği şeyin vaizi olmuş demektir. Örneğin, yalnızlığı, çıkışsızlığı anlatıp hep onun etrafında dönüp duruyorsa, bir noktadan sonra vaaz ettiği şeyin köleliğini de benimsemiş demektir.