Çocuk edebiyatı tarihi
Modern anlamda bir çocuk edebiyatı 18. yüzyılda vuku bulsa da, diğer edebiyat türleri gibi çocuk edebiyatı da nesilden nesile sözlü olarak aktarılan hikâyelerden doğmuştur.
Anıl Ataş
İnsanlık tarihi boyunca yetişkinler çocukları hikayeler ve masallarla eğlendirdiler. Geçmişteki bu anlatılarla doğan çocuk edebiyatı, henüz yetişkin edebiyatıyla ilgilenmeyen veya okuma becerilerine ve gerekli gelişim anlayışlarına sahip olmayan gençler için yazılmış ve yayınlanmış kitapları kapsıyor. Erken çocukluk döneminden ergenlik dönemine kadar, çocukların dil ve anlama düzeylerine uygun olarakduygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan içeriklerle zenginleştiren eserleri içeriyor. Günümüzde çocuk edebiyatı çok sayıda türü bünyesinde barındırmakta ve her yaştan okuyucuya hitap etmektedir. Gelin, çocuk edebiyatının tarihine kısa bir bakış atalım.
Modern anlamda bir çocuk edebiyatı 18. Yüzyılda vuku bulsa da, diğer edebiyat türleri gibi çocuk edebiyatı da nesilden nesile sözlü olarak aktarılan hikâyelerden doğmuştur. İrlanda
halk hikayeleri MÖ 400 gibi erken bir tarihe kadar izlenebilirken, bilinen en eski yazılı halk hikayeleri MS 200 civarında Hindistan'dayazılmış olan derleme eser Pachatantra'dır. Ezop-
Masalları’nın en eski versiyonu ise M.S 400 civarında rastlanıyor.
Çin İmparatorluğu'nda hikâye anlatımı Song Hanedanlığı döneminde (MS 960-1279) zirveye ulaştı. Bu çağdan pek çok hikâye bugün hala Çin'deki öğrencilere ders vermek için
kullanılıyor. Yunan ve Roma edebiyatına baktığımızda ise benzer bir örnek bulmak söz konusu olmasa da Homeros'un ve dönemin diğer hikâye anlatıcılarının hikayeleri, o amaçla yazılmamış olsa da, kesinlikle çocuklara hitap edecek bir yapıda değerlendirilebilir.
Özellikle çocuklar için yazılan edebiyat, 17. yüzyılda geniş bir ölçekte yayınlanmaya başladı. Fakat bu dönemde basılan çocuklara yönelik kitapların büyük bir çoğunluğu, sanatsal olmaktan çok didaktikti, harf seslerini ve sözcükleri öğretmek ya da çocuğun ahlaki ve dini yaşamını “iyileştirmek” için hazırlanan okul kitaplarından ibaretti. O zamanlar, okul kitaplarının içeriği çocukların kötülüğe meyilli olduğu ve ahlakın öğretilmesi gerektiğine dair Püriten inançlardan etkilenmişti.
İlerleyen zamanlarda, popüler hikâye ve masalları içeren chapbook adı verilen ucuza yayınlanan kitaplar üretilmeye ve satılmaya başlandı. Bu kitaplar genellikle Püriten inançlarından saptıkları için eleştirildiler. Ancak, Püriten düşünce de sonunda yerini John Locke'un felsefesiyle karakterize edilen Aydınlanma ideallerine bıraktı. Bu süre zarfında, dini hikayeler ve fabllar hala yayınlandı, ancak kelime oyunları, bilmeceler, tekerlemeler ve oyunlar içeren daha hafif kitaplarda görünmeye başladı. Çocuk edebiyatı Gulliver'in Gezileri, Korkusuz Şövalye Ivanhoe ve RobinsonCrusoe gibi yetişkinler için yazılmış hikayeleri de bu dönemde ödünç aldı.
17. yüzyıldan önce çocuklar küçük yetişkinler olarak görülüyordu; ancak Aydınlanma ve Romantik dönemle birlikte çocukluk kavramı gelişiyordu. Çocuklar minyatür yetişkinler olarak görülmek yerine, kendi ihtiyaçları ve sınırlamaları olan ayrı bir yaş grubu olarak görülüyordu. Bakış açılarındaki bu değişiklikler, özellikle küçük yetişkinlerden ziyade masum ve oyunbaz çocuklara yönelik kitapların yazılması ve yayınlanması için yeni
bir pazar yarattı. Böylece Avrupa çapındaki yayıncılar özellikle çocuklara yönelik kitaplara ilgi duymaya başladılar.
18. yüzyılda, John Locke'un çocukların okumaktan zevk alması gerektiği konusundaki fikirlerinden etkilenen İngiliz yayıncı John Newbery, çocukları eğlendirmek için kitaplar yayınlamaya başladı. Çocuk öykülerine adanmış ilk yayınevini açan Newberry, çocuk edebiyatını büyük ölçüde etkilemiştir. Sadece çocuk hikayeleri için bir yayınevi fikri, toplumun çocuklar hakkındaki düşüncesindeki değişimi yansıtıyordu. 19. yüzyılda,
Randolph Caldecott tarafından yazılan ilk resimli kitap da dahil olmak üzere, çocukların oynaması ve eğlenmesi için daha fazla sayıda kitap yazılmıştır.1920'ler, kitapların
renkli olarak seri üretilebildiği ve edebi kültürün çocuk resimli kitaplarını kendi başına gerçek bir endüstri haline getirecek kadar yaygınlaştığı yıldı. WandaGag'in Millions of Cats’i
(1928), bir milyondan fazla satarak dönemin en başarılı eserlerinden biri oldu. Kısa bir süre sonra diğer klasik resimli çocuk kitapları yayınlandı: The Little Engine that Could (1930); Babar (1931); Madeline(1933); ve Türkçe çevirisi de yapılan Curious George (Meraklı Maymun, 1941).
Çocuk edebiyatının bu erken tarihi, toplumsal değişikliklerin yazarları ve kitap yayıncılarını özellikle çocuklar için kitaplar oluşturma ve üretme konusunda nasıl etkilediğini göstermektedir. 18. ve 19. yüzyıllarda çocuk edebiyatı pazarı sağlam bir şekilde kurulduğundan, 20. yüzyılda çocuk edebiyatındaki değişiklikler kitapların içeriğiyle ilgiliydi. Birinci Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı arasındaki dönemde ortaya çıkan eserler, çoğunlukla hayatın gerçekleri ve zorlukları gibi daha ciddi ve gerçekçi konuları barındırıyordu.
Daha gerçekçi hikayelerin ortaya çıkışı, 1960'ların ve 1970'lerin sosyal ve politik devrimine eşlik eden realizmle birlikte tam anlamıyla gerçekleşti. 1930'lar ve 1950'ler arasında
yazarlar, yoksullukla bağlantılı mücadeleler gibi toplumsal meseleler ve zorluklarla ilgili konuları ele almaya daha istekli hale gelse de, 1960'larda ve 1970'lerde realizm ışığında yazarlar büyüme, ölüm, sınıf mücadelesi,ırk ve cinsiyetgibi,o dönemlerde çocuklara yönelik kabul edilemeyecek diğer konular hakkında yazdılar. 1960'larda ve 1970'lerde
çocuk edebiyatının gerçekçiliği o dönemde radikal bir değişimi temsil ediyordu. Bu dönemle birlikte kısa bir süre önce tabu sayılan konular çocuklara okurken keyif alabilecekleri
bir şekilde sunulmaya başladı.
21. Yüzyıla baktığımızda ise çocukların hayatı edebiyat yoluyla keşfedebilecekleri, her zamankinden daha gerçekçi bir hale bürünmüş durumda. Klasik eserlerin yanı sıra yeni anlayışlara ve yaklaşımlara sahip pek çok eser de çocuk edebiyatına kazandırılmaya
devam ediyor.